Miejska archeologia, czyli historia kilku warszawskich pomników
17 stycznia 1945 r., po kilkugodzinnej walce oddziały polskie i radzieckie wyzwoliły zniszczoną i spustoszoną Warszawę. Kiedyś ważne święto lokalne, dziś zapomniana rocznica. Jednak w stolicy wciąż stoją pomniki żołnierzy Ludowego Wojska Polskiego i partyzantów GL/AL – kiedyś istotne elementy „polityki historycznej” PRL. Dziś znajdują się na uboczu głośnych obchodów i uroczystości...
reklama
Najbardziej znanym pomnikiem z tej grupy jest Pomnik Braterstwa Broni stojący do niedawna w samym sercu warszawskiej Pragi przy skrzyżowaniu dzisiejszej al. „Solidarności” (kiedyś: gen. Świerczewskiego) i ul. Targowej, tuż obok Dworca Wileńskiego. Był pierwszym powojennym pomnikiem warszawskim, gdyż stanął przed ówczesną siedzibą władz państwowych już jesienią 1945 r. 
Tuż obok miejsca na którym stał pomnik znajduje się prawosławna cerkiew pod wezwaniem św. Marii Magdaleny (obecnie katedra metropolitalna) zbudowana przez władze carskie w latach 1867-1869. Jej budowa miała zaznaczyć panowanie rosyjskie w mieście – cerkiew zbudowano bowiem naprzeciw wyjścia z Dworca Petersburskiego gdzie przybywały pociągi ze stolicy Imperium. W XIX wieku cerkiew, tak jak po drugiej wojnie światowej Pomnik Braterstwa Broni były symbolem zależności od Rosji/ZSRR. 
Na pomniku znajdowały się tablice w języku polskim i rosyjskim, a na cokole z czerwonego trawertynu umieszczono trzy postacie idące do walki. Materiał na brązowe rzeźby miał rzekomo pochodzić z przetopionej amunicji niemieckiej zdobytej w Berlinie. 
Najbardziej charakterystycznym elementem pomnika były jednak umieszczone w rogach nieruchomo stojące postacie czterech żołnierzy. Właśnie z tego powodu pomnik znany jest powszechnie jako Czterech śpiących . 
Pomnik stał się przy jednym z ruchliwszych skrzyżowań. Na początku lat 90-tych podejmowano próby jego usunięcia. Ostatecznie w listopadzie 2011 pomnik został zdemontowany w związku z budową stacji metra Dworzec Wileński, a rzeźby i okładziny cokołu poddano konserwacji. Zgodnie z decyzją Rady m.st. Warszawy z lutego 2015 pomnik nie zostanie ponownie ustawiony na placu Wileńskim. reklama
Na warszawskim Muranowie, tuż obok socrealistycznego osiedla Muranów II znajduje się Pomnik Żołnierza 1. Armii Wojska Polskiego, zaprojektowany i zrealizowany w latach 1962-1963 pod kierunkiem znanego rzeźbiarza Xawerego Dunikowskiego. Niestety, z powodu postępującej choroby autora (zmarł w 1964 r.) nie udało się mu dopracować go do końca. 
Rzeźba z szarego granitu przedstawia stojącego na baczność żołnierza z pistoletem maszynowym. Na cokole widnieją nazwy miejscowości na szlaku bojowym 1 Armii: Lenino, Warszawa, Kołobrzeg, Berlin. 
13 maja 1962 r., w 20. rocznicę wymarszu pierwszego oddziału Gwardii Ludowej im. S. Czarnieckiego pod dowództwem Małego Franka (Franciszka Zubrzyckiego) odsłonięto przy obecnym rondzie De Gaulle’a Pomnik Partyzantom Bojownikom o Polskę Ludową. 
Rzeźba, nawiązująca w swej kompozycji do chrześcijańskiej piety, przedstawia kobietę z gałązką oliwną trzymającą na kolanach rannego (bądź zabitego) partyzanta. Granitowy cokół pomnika pochodził z fragmentów pomnika Hindenburga pod Tannenbergiem, rozebranego przez władze polskie w 1946 r. 
Gest kobiety może być też odczytywany jako groźba nieznanemu wrogowi. Prawdopodobnie przypadkowo pomnik znajduje się naprzeciw dawnego Domu Partii, co sugerowałoby, że kobieta wygraża znajdującemu się tam kierownictwu partyjnemu. 
W 40. rocznicę wyzwolenia Warszawy czyli 17 stycznia 1985 r. na Pradze (tuż przy wlocie do Portu Praskiego) odsłonięto monumentalny Pomnik Kościuszkowców mający na celu upamiętnienie prób niesienia pomocy powstaniu warszawskiemu przez żołnierzy 1. Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. reklama
Rzeźba stanowi część większego założenia na nasypie, z wielkim placem przeznaczonym na uroczystości i apele poległych. 
Nieco z boku znajduje się tradycyjne zaklęcie-wspomnienie miejsc chwały żołnierskiej: Lenino, Warszawa, Berlin . 
12-metrowa i ważąca 48 ton rzeźba przedstawia żołnierza który rozpaczliwie wyciąga rękę w kierunku lewego brzegu Wisły na którym walki toczą powstańcy Warszawy. Według projektantów ten ogromny pomnik miał być widoczny nawet z drugiego brzegu rzeki, obecnie jednak cała praska strona Wisły jest zaniedbana, a pomnik zasłaniają drzewa. 
W tym samym roku przy praskim odcinku Trasy Łazienkowskiej umieszczono Pomnik gen. Zygmunta Berlinga, dowódcy 1. Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki i 1. Armii Wojska Polskiego. Biały marmur na rzeźbę generała sprowadzono aż z Kazachstanu, natomiast cokół wykonano z czerwonego wapienia kieleckiego. Trudno powiedzieć, czy takie biało-czerwone zestawienie barw było zabiegiem celowym. 
W związku z lornetką, którą generał trzyma w ręku jego pomnik określono nazwą Pomnik Obserwatora Powstania Warszawskiego . 
Dzisiaj pomnik mogą oglądać głównie użytkownicy Trasy Łazienkowskiej, zjeżdżający z mostu o tej samej nazwie, którego patronem był od 1981 r. zmarły rok wcześniej generał. Został on patronem tego właśnie obiektu prawdopodobnie dla zrównoważenia wymowy oddanego w tym samym roku do użytku mostu im. gen. Stefana Grota-Roweckiego, nazwanego tak z inicjatywy działaczy „Solidarności”. Pomnik wywołuje niemałe kontrowersje – doszło nawet do pomalowania rąk Berlinga czerwoną farbą. reklama
8 maja 1975 r. w Centralnym Parku Kultury na Powiślu (obecnie Park im. marsz. Rydza-Śmigłego) odsłonięto główny element dużego założenia upamiętniającego żołnierzy Ludowego Wojska Polskiego, w szczególności desantu czerniakowskiego. Pomnik Chwała Saperom umieszczono na końcu głównej alei parkowej (obecnie al. ks. Józefa Stanka). 
Główny posąg otacza sześć lekko odchylonych na zewnątrz stalowych pylonów symbolizujących wybuch miny. Mają one 17 metrów wysokości. 
Pomnik jest też doskonale widoczny od strony Wisłostrady, zwracając uwagę swoją monumentalną kompozycją. 
Główna rzeźba przedstawia sapera nachylonego nad rozbrajaną miną. Twarz żołnierza jest skupiona i pełna napięcia. 
Na pylonach znajduje się 18 płyt przedstawiających prace saperów m.in. wyszukiwanie i rozbrajanie min, budowanie przepraw etc. 
reklama
W przejściu podziemnym pod Wisłostradą znajduje się brązowa płaskorzeźba o wymiarach 2x7 metrów, przedstawiająca desant żołnierzy Ludowego Wojska Polskiego na Czerniakowie w czasie powstania warszawskiego. 
Po drugiej stronie trasy szybkiego ruchu znajduje się plac prawdopodobnie przeznaczony na uroczystości rocznicowe, w którego centrum znajduje się tablica upamiętniająca walki z września 1944 r. i śmierć żołnierzy polskich, radzieckich oraz powstańców. 
Po drugiej stronie trasy szybkiego ruchu znajduje się plac prawdopodobnie przeznaczony na uroczystości rocznicowe, w którego centrum znajduje się tablica upamiętniająca walki z września 1944 r. i śmierć żołnierzy polskich, radzieckich oraz powstańców. 
W głębi dawnego Centralnego Parku Kultury, przy głównej alei znajduje się jeszcze jeden pomnik nawiązujący do walk na Czerniakowie, wystawiony w 1957 r. Pod przedstawieniem walk powstańczych znajduje się napis: Pamięci Żołnierzy Armii Krajowej zgrupowania „Kryska”, Armii Ludowej Rejonu Czerniaków, 1. Armii Wojska Polskiego poległych w Powstaniu Warszawskim na Czerniakowie oraz ludności cywilnej zamordowanej w tej dzielnicy w 1944 r. Cześć ich pamięci . 
Zobacz też:
- Dzieje pomnika Adama Mickiewicza
- Nigdy więcej Września! 25. rocznica wybuchu II wojny światowej na łamach „Trybuny Ludu” (cz. 1, cz. 2)
- Obiad czwartkowy: Historia pewnego pomnika, pomnik pewnej historii
- „Wilanów mój widzę ogromny”, czyli historia jednego pomnika
reklama
Komentarze
