[Historia Lokalna] Bialskie Stowarzyszenie Historyczne w Białej Rawskiej, czyli jak budować tożsamość kulturową

Jesienią 2009 roku, w trakcie dyskusji o wątkach historycznych, Andrzej Walczak, Zbigniew Szcześniak, Zbigniew Grzegorz Pazura i Ireneusz Skoneczny wpadli na pomysł założenia stowarzyszenia miłośników historii lokalnej, które będzie promowało przeszłość ich miasta i regionu – Białej Rawskiej w województwie łódzkim. Zainspirowani wcześniejszą inicjatywą anonimowej osoby, która prowadziła blog o społecznym i historycznym charakterze, dotyczący spraw społeczności miasteczka, postanowili poznawać, utrwalać i upowszechniać wiedzę o historii regionu. – Wcześniej znaliśmy się dość luźno lub wcale. Okazało się, że mamy wspólne zainteresowania i podobnie źle przyjmujemy małą ilość wiedzy o przeszłości regionu, w którym żyjemy. Każdy z nas miał jakąś ilość znajomych, którzy poglądy te podzielali – mówi Andrzej Walczak. Tak powstało Bialskie Stowarzyszenie Historyczne w Białej Rawskiej.

Strona Bialskiego Stowarzyszenia Historycznego w Białej Rawskiej

Organizacja, składająca się obecnie z 19 członków, została zarejestrowana 30 marca 2010 roku. Od tej pory zajmuje się popularyzacją historii Ziemi Bialskiej, obyczajów jej dawnych mieszkańców i przedstawicieli mniejszości narodowych, odkrywaniem historii miejscowych zabytków, a także kształtowaniem i utrwalaniem lokalnej tożsamości. Członkowie organizacji starają się poszukiwać materialnych dowodów przeszłości regionu, gromadzić je i upowszechniać wśród lokalnej społeczności, a także zapoczątkowywać i wspierać inicjatywy związane z opieką nad zabytkami i miejscami ważnymi dla lokalnej pamięci: m.in. cmentarzami i pomnikami. – Bialskie Stowarzyszenie Historyczne zostało stworzone przez grupę pasjonatów historii regionalnej. Powstało z potrzeby pozyskania choćby podstawowych źródeł o historii naszego regionu, których w tym czasie znaliśmy znikomą ilość. Inicjatywa ta stopniowo poszerzona została o dążenie do upowszechniania w każdy dostępny sposób zebranej wiedzy, aby budować tożsamość kulturową mieszkańców naszego regionu – opowiada Andrzej Walczak.

Nasz rozmówca twierdzi, że odbiór działań stowarzyszenia stawał się z czasem coraz bardziej pozytywny – Obecnie jesteśmy często traktowani niemal jako eksperci w dziedzinie historii regionu. Jest to pewnie wyraźna przesada, ale trochę wiedzy udało nam się zdobyć i jakąś jej część przekazać innym – mówi. Przeszkodą w działalności organizacji jest jednak niewielkie zainteresowanie historią lokalną – Przykre jest to, że rzeczywiście zainteresowanych historią regionu ludzi – typowych pasjonatów – nie ma zbyt wielu. Niektórzy wolą swoją wiedzę zdobywać samodzielnie i się nią nie dzielić. Przykre jest też, że trudno znaleźć sposób na dotarcie z wiedzą o historii regionalnej do młodych ludzi i ich rzeczywiste zainteresowanie przeszłością – opowiada Andrzej Walczak.

Przez sześć lat istnienia stowarzyszenie zdążyło przeprowadzić wiele ciekawych inicjatyw, promujących dzieje Białej Rawskiej i okolicy. Już w maju 2010 roku odbyła się pierwsza zorganizowana przez jego członków wystawa historycznych fotografii oraz obrazów Władysława Bończy Rutkowskiego – malarza tworzącego na terenie miasteczka na początku XX wieku, uświetniająca 10. rocznicę koronacji obrazu Matki Bożej Miłosiernej w Kościele pw. św. Wojciecha Biskupa i Męczennika w Białej Rawskiej. Wtedy też działacze postanowili gromadzić zdjęcia przedstawiające przeszłość regionu – wykorzystuje się je zarówno w przygotowywanych przez nich publikacjach, jak i kolejnych wystawach. Od początku 2013 r. fotografie, razem z zebranymi przez organizację dokumentami, są sukcesywnie oddawane do dyspozycji internautów – trafiają na serwis internetowy, współtworzony z Miejsko–Gminną Biblioteką Publiczną w Białej Rawskiej w ramach projektu Ośrodka KARTA pt. „Cyfrowe Archiwa Tradycji Lokalnej”.

Pałac w Białej Rawskiej (fot. Radosław Drożdżewski, opublikowano na licencji CC BY-SA 3.0)

W lipcu tego samego roku razem z miejscową biblioteką przygotowano projekt „Fotografie, które nie powstały”. Zorganizowano wtedy wystawę zdjęć historycznych, przedstawiającą scenki rodzajowe z życia mieszkańców gminy Biała Rawska na tle zachowanych do chwili obecnej zabytków architektury. – Ekspozycja służyła jako inspiracja dla twórców zaproszonych na plener malarski, w toku którego wykonali oni 40 obrazów, w interesujący i nowatorski sposób prezentujących historię naszego regionu – mówi Andrzej Walczak.

Przedstawiciele stowarzyszenia organizowali także inne wydarzenia przybliżające dzieje Białej Rawskiej. W ramach partnerstwa z miejscową biblioteką stowarzyszenie w 2013 roku rozpoczęło realizację projektu „Niedziele z bialską historią”. Na odbywających się w ostatnią niedzielę miesiąca spotkaniach prezentowane są różnorodne fragmenty historii regionu. W związku z 70. rocznicą likwidacji getta żydowskiego w Białej Rawskiej zorganizowało także spotkania mieszkańców miasta i gminy Biała Rawska z grupą 25 potomków zamieszkałych tam dawniej, ocalałych z zagłady Żydów.

Stowarzyszenie podjęło również współpracę z archeologiem Arturem Ginterem, którego przedsiębiorstwo „Sekcja Archeo” przeprowadzało badania archeologiczne w Kościele pw. św. Wojciecha w Białej Rawskiej. – Jako wolontariusze uczestniczyliśmy w tych badaniach. W ich trakcie – jak wynika ze sprawozdań archeologów Artura Gintera, Kamila Durdy i Bartosza Kasprowicza – odkryto, zaewidencjonowano i wyeksplorowano 33 pochówki zachowane w układzie anatomicznym. Natrafiono też na 4 krypty o różnej wielkości, z różnych okresów istnienia kościoła. W jednej z krypt natrafiono na 18 różnie zachowanych trumien, a w nich bardzo dobrze zachowane szaty zmarłych, które poddano konserwacji w Pracowni Dokumentacji i Konserwacji Instytutu Archologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Znaleziono też i zainwentaryzowano 523 artefakty w postaci tzw. zabytków wydzielonych, posiadających ponadprzeciętne walory poznawcze lub artystyczne. W skład tego zbioru wchodzą przed wszystkim monety, które stanowią zdecydowaną większość – 471 sztuk – całego zespołu. Pod tym względem kolekcja numizmatów z bialskiej świątyni jest trzecim co do wielkości zbiorem w Polsce pozyskanym w trakcie badań zabytku architektury sakralnej – opowiada Andrzej Walczak. Dalsza współpraca, kontynuowana w późniejszych latach, zaowocowała m.in. wspólnym poszukiwaniem depozytu broni żołnierzy AK z Kompanii „Biała”, którą po odnalezieniu przekazano do Muzeum Ziemi Rawskiej w Rawie Mazowieckiej.

W 2013 roku stowarzyszenie zrealizowało także projekt pt. „Drewniane domy”, w ramach którego przeprowadziło inwentaryzację i wykonało fotografie historycznych i zabytkowych budynków drewnianych znajdujących się na terenie miasta i gminy Biała Rawska. Efekt prac można obserwować na stronie: https://plus.google.com/u/0/photos/100344428978780373776/albums..

Drewniany dom w Białej Rawskiej (fot. Tomasz Kuran, opublikowano na licencji CC BY 2.5 )

Z okazji pięciolecia swojej działalności w 2015 roku stowarzyszenie przeprowadziło projekt „Społecznie dla historii”. Zorganizowano spotkanie, mające na celu przedstawienie efektów działań organizacji na rzecz poznawania i upowszechnienia wiedzy o historii regionu, a także seminarium popularno-naukowe „Kościół bialski jako oś łącząca historię regionu”. Zaprezentowano wtedy aktualny stan wiedzy na temat historii Białej Rawskiej i jej okolic oraz dawnych mieszkańcach, ze szczególnym uwzględnieniem aktualnej wiedzy o dziejach bialskiego kościoła. W ramach projektu przygotowano też publikację książkową zawierającą dziewięć artykułów przedstawiających najnowsze ustalenia na temat historii regionu. Opracowanie zostało udostępnione nieodpłatnie dla szkół i bibliotek w regionie oraz wszystkich osób zainteresowanych tą problematyką.

Od 2014 roku stowarzyszenie podejmuje również starania na rzecz utworzenia muzeum o charakterze regionalnym w partnerstwie między Stowarzyszeniem, Parafią pw. św. Wojciecha w Białej Rawskiej i Gminą Biała Rawska. – W muzeum tym chcielibyśmy móc prezentować artefakty pozyskane w trakcie prac wykopaliskowych w kościele w Białej Rawskiej, jak też inne zabytki związane z historią regionu. Jest to nowe dla nas zadanie, które powoduje konieczność podejmowania nieznanych dla nas działań – opowiada nasz rozmówca.

Stowarzyszenie promuje także historię w inny sposób – kilkakrotnie jego przedstawiciele zorganizowali biegi integracyjne, mające na celu przypomnienie wydarzeń z lokalnych dziejów. W taki sposób uczcili żołnierzy Armii Krajowej oddziału "Dzik", poległych 27 listopada 1944 r. w Szwejkach Nowych (Biegi Dzika w 2010 i 2011 roku), a także sierż. Stanisława Sawickiego ps. „Lerman”, dowódcy 2 plutonu OL AK „Dzik”, poległego w dniu 9 stycznia 1945 roku (Bieg „LERMANA”).

Członkowie Stowarzyszenia na bieżąco prowadzą także badania źródeł archiwalnych związanych z historią regionu. Są one opracowywane i upowszechniane m.in. w trakcie „Niedziel z bialską historią”.

Działalność Stowarzyszenia finansowana jest przede wszystkim ze składek członków, rzadko korzysta ono ze środków darczyńców indywidualnych. Przy organizacji większych wydarzeń jego przedstawiciele starają się o pozyskanie dotacji administracji, szczególnie samorządu Gminy Biała Rawska. Jednorazowo udało się uzyskać wsparcie od Funduszu Inicjatyw Obywatelskich. Od trzech lat pomoc otrzymują także od wolontariuszy z Gimnazjum Publicznego w Białej Rawskiej.

Pytany o sukcesy stowarzyszenia, Andrzej Walczak mówi, że osiągnięciem jest to, że zdołali utrzymać swoją działalność przez sześć lat. – Nadal działamy wspólnie, choć formy i zakres naszego działania wielokrotnie modyfikowaliśmy – mówi nasz rozmówca. – Na początku dążyliśmy do robienia dość dużych (na skalę lokalną) imprez, aby dać się zauważyć i przyciągnąć do naszej idei jak najwięcej osób. Po pewnym jednak czasie zauważyliśmy, że nasza misja ma charakter raczej niszowy. Przyjęliśmy wtedy kierunek znajdowania różnorodnych kanałów komunikacji i przedsięwzięć, przez które małymi krokami możemy przekazywać ideę poznawania historii naszej małej ojczyzny i dumy z jej bogactwa. W tym celu staramy się coraz bardziej wzbogacać naszą wiedzę o historii i upowszechniać ją w różnorodny sposób. Częściej obecnie bywamy w Archiwach, IPN i analizujemy dokumenty, do których dotarliśmy. Na początku nawet nie wiedzieliśmy, gdzie i jak poszukiwać źródeł (nikt z nas nie jest z wykształcenia historykiem), obecnie nie wiemy, kto mógłby opracować ich mnogość, do której sukcesywnie dotarliśmy.

Biała Rawska (fot. Dartys, opublikowano na licencji CC BY-SA 3.0 )

Przyznaje jednak, że za największe osiągnięcie stowarzyszenia uważa udział w badaniach archeologicznych w kościele w Białej Rawskiej: To była z jednej strony niesamowita przygoda, ale też ważne doświadczenie i kolejny krok na drodze profesjonalizacji naszych działań. Niesamowite były też efekty i wiedza, jaką o przeszłości naszego regionu uzyskaliśmy w wyniku wykopalisk.

Na drodze do popularyzacji lokalnej historii pojawiły się oczywiście także bariery, jednak nie zniechęciły one członków stowarzyszenia do kontynuowania swojej pracy. – Jeżeli podejmujemy jakiekolwiek działania społeczne, zawsze znajdzie się grupa osób, która będzie je krytykowała. Nieważne, z jakich (rzeczywistych, czy urojonych) przyczyn. Dobrze, że na początku naszej drogi znalazła się osoba, która mogła nam tę prawidłowość uświadomić – opowiada Andrzej Walczak. – Już na samym początku pojawiły się obawy i wątpliwości u naszych adwersarzy. Widziano w nas ludzi, którzy są ostoją dawnego (czyt. komunistycznego) ustroju, chociaż chyba nikt z nas nigdy do dawnej PZPR nie należał. Widziano też w nas ludzi, którzy chcą na nowo sprowadzić tutaj Żydów i oddać im ich majątki. Nawet trudno to komentować...

Najdotkliwszym problemem nie są jednak tego typu przeszkody, a małe zainteresowanie historią. – Największą jednak trudnością jest małe zainteresowanie historią w ogóle, a historią regionalną szczególnie, wśród mieszkańców regionu. Działania Stowarzyszenia trafiają do stosunkowo małej populacji osób, które dzielą nasze zainteresowania – mówi Andrzej Walczak.

Nawet to nie zraża jednak członków stowarzyszenia, którzy inicjują coraz to nowe przedsięwzięcia i starają się jak najszerzej popularyzować historię swojej społeczności.

Więcej informacji na stronie i profilu na Facebooku, tworzonych przez Bialskie Stowarzyszenie Historyczne w Białej Rawskiej.